آزمایش کاریوتایپ (Karyotype) یکی از مهمترین تستهای ژنتیکی است که در آن تعداد، شکل و ساختار کروموزومها بررسی میشود. این آزمایش برای تشخیص اختلالات کروموزومی، ناهنجاریهای مادرزادی، ناباروری، سقطهای مکرر و بررسی سلامت جنین استفاده میشود.
این تست معمولاً روی نمونه خون، مایع آمنیوتیک یا نمونه مغز استخوان انجام میشود و نتیجه آن میتواند بسیاری از بیماریهای ژنتیکی را مشخص کند.
آزمایش کاریوتایپ چه مواردی را مشخص میکند؟
این آزمایش تغییرات و مشکلات زیر را نشان میدهد:
-
تعداد کروموزومها (کم یا زیاد بودن کروموزوم)
-
جابجاییها (Translocation)
-
حذفها (Deletion)
-
تکثیر یا اضافه شدن بخشهایی از کروموزوم
-
تغییرات ساختاری ژنتیک
-
تشخیص بیماریهای ژنتیکی مادرزادی
کاربردهای آزمایش کاریوتایپ در بارداری
پزشک ممکن است در شرایط زیر، انجام کاریوتایپ را برای جنین توصیه کند:
-
نتایج غیرطبیعی سونوگرافی
-
آزمایش غربالگری پرخطر (سهماهه اول یا دوم)
-
سابقه بیماریهای ژنتیکی در خانواده
-
مادر باردار با سن بالای ۳۵ سال
-
سابقه ناهنجاریهای کروموزومی در بارداریهای قبلی
-
نتایج مشکوک در تست NIPT
نمونه مورد بررسی معمولاً مایع آمنیوتیک یا پرزهای جفتی (CVS) است.
کاربردهای آزمایش کاریوتایپ در زنان و مردان
این تست برای بزرگسالان نیز کاربردهای مهمی دارد، مانند:
بررسی ناباروری
مشکلات کروموزومی در مردان (مانند سندرم کلاینفلتر) یا زنان میتواند مانع باروری شود.
علتیابی سقطهای مکرر
یکی از شایعترین دلایل سقط مکرر، اختلالات کروموزومی است که با کاریوتایپ مشخص میشود.
بررسی بیماریهای خونی و ژنتیکی
در برخی بیماریها مانند لوسمی، آنومالیهای کروموزومی برای انتخاب درمان مناسب اهمیت دارد.
نمونه مورد نیاز برای آزمایش کاریوتایپ
برحسب نیاز، نمونهگیری از یکی از موارد زیر انجام میشود:
-
خون محیطی (رایجترین نوع برای بزرگسالان)
-
مایع آمنیوتیک (برای بررسی جنین)
-
CVS – نمونهبرداری از پرزهای جفتی
-
نمونه مغز استخوان (در بیماریهای خونی)
جواب آزمایش کاریوتایپ چقدر طول میکشد؟
به دلیل اینکه باید سلولها کشت و تکثیر شوند، این آزمایش زمانبر است.
مدت آماده شدن نتیجه معمولاً:
-
۷ تا ۱۴ روز برای نمونه خون
-
۱۰ تا ۲۰ روز برای مایع آمنیوتیک و CVS
-
۴ تا ۷ روز برای برخی نمونههای خاص
تفسیر نتیجه آزمایش کاریوتایپ
نتیجه معمولاً به شکل یک فرمول مثل موارد زیر گزارش میشود:
-
46,XX → زن با کروموزومهای طبیعی
-
46,XY → مرد با کروموزومهای طبیعی
-
47,XX,+21 → سندرم داون
-
45,X → سندرم ترنر
-
47,XXY → سندرم کلاینفلتر
-
t(14;21) → جابجایی بین کروموزومها
پزشک ژنتیک یا پزشک متخصص علوم آزمایشگاهی باید نتیجه را تفسیر کند.
آزمایش کاریوتایپ در منزل (طبیبیاب)
اگر نمیخواهید در صف آزمایشگاه منتظر بمانید، میتوانید درخواست نمونهگیری در منزل ثبت کنید.
نمونه خون در منزل گرفته میشود و به آزمایشگاه ژنتیک ارسال میگردد.
هزینه آزمایش کاریوتایپ
هزینه بسته به نوع نمونه و آزمایشگاه ژنتیک متفاوت است.
بهطور میانگین:
-
کاریوتایپ خون: حدود ۱.۵ تا ۳ میلیون تومان
-
کاریوتایپ جنینی (آمنیوسنتز): حدود ۴ تا ۷ میلیون تومان
-
کاریوتایپ مغز استخوان: متفاوت و بر اساس تشخیص پزشک
سوالات متداول
آیا کاریوتایپ نیاز به ناشتایی دارد؟
خیر، نیازی به ناشتایی نیست.
آیا آزمایش درد دارد؟
نمونه خون ساده است. اما در نمونهگیری از مایع آمنیوتیک یا CVS پزشک متخصص باید انجام دهد.
آزمایش کاریوتایپ برای ازدواج لازم است؟
خیر، تست ژنتیک پیش از ازدواج با کاریوتایپ تفاوت دارد، اما در خانوادههایی با سابقه بیماری ژنتیکی، ممکن است توصیه شود.
آیا NIPT جایگزین کاریوتایپ است؟
خیر، NIPT فقط یک غربالگری است؛ اما کاریوتایپ تشخیص قطعی میدهد.
جمعبندی
آزمایش کاریوتایپ یکی از اصلیترین تستها برای بررسی اختلالات کروموزومی است و در تشخیص بیماریهای ژنتیکی، ناباروری، سقطهای مکرر و سلامت جنین نقش مهمی دارد. این تست زمانبر اما بسیار دقیق است و معمولاً توسط پزشک ژنتیک تفسیر میشود.